De Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) wil 6 miljard kubieke meter (m3) gas opslaan bij Norg/Langelo en heeft hiervoor op 26 april 2019 een vergunning gevraagd aan minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat. Volgens minister Wiebes is uitbreiding van deze gasopslag “gunstig (…) voor het seismisch risico van het Groningen-veld.”[1] De sterkst mogelijke aardbeving bij deze gasopslag ligt volgens de NAM tussen 3.6 en 4.0 op de schaal van Richter.[2] Dat is een aardbeving gelijk aan of zwaarder dan bij Huizinge in 2012. ]
NAM voegt zich naar minister Wiebes
De NAM vroeg in 2014 toestemming om 7 miljard m3 gas op te slaan bij Norg in het oude gasveld Langelo, onder de gemeenten Noordenveld en Leek. Tot dan ging het om 3 miljard m3. Een uitspraak van de Raad van State op 7 september 2017 heeft dat in de praktijk tot 5 miljard m3 gas beperkt.[3] Minister Wiebes heeft de NAM op 29 augustus 2018 gevraagd om af te zien van de opslag van 7 miljard m3 en toestemming te vragen om 6 miljard m3 gas op te slaan. Daar is de NAM nu in meegegaan, blijkt uit de beschrijving die minister Wiebes gaf in zijn Kamerbrief van 26 april 2019.[4]
Snelle uitbreiding van de gasopslag bij Norg/Langelo is een manier om het risico op aardbevingen in Groningen zoveel mogelijk te beperken. Dat blijkt uit het advies dat het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) op 17 juli 2018 over de gaswinning in Groningen heeft uitgebracht.[5] In de woorden van minister Wiebes op 26 april 2019: “Het Groningen-gasveld kon van oudsher aan alle piekvragen voldoen, maar doordat de druk in het veld gedaald is, kan dit niet meer zelfstandig voldoen aan de vraag gedurende periodes met een hoge vraag. UGS Norg (Underground Gas Supply Norg, H.D.) is het enige middel dat op dit moment hiervoor voorhanden is. (…) De functie van de gasopslag Norg (als gasopslag direct verbonden met het Groningen-veld) zorgt dat productiefluctuaties in het Groningen-gasveld zoveel mogelijk voorkomen kunnen worden, wat gunstig is voor het seismisch risico van het Groningen-veld.”[6]
Aardbeving groter of gelijk Huizinge mogelijk
Gasunie Transport Services (GTS) heeft in 2015 uitgerekend wat de vraag naar Gronings gas is op een koude winterdag. Per uur ging het om 8,9 miljoen m3 gas, waarvan 5,7 miljoen m3 uit het Groningen-veld. De veronderstelling daarbij was dat de gasopslag bij Norg 3,2 miljoen m3 gas per uur kon leveren.[7] In de aanvraag van de NAM van 26 april 2019 staat dat de gasopslag 4 miljoen m3 per uur kan leveren.[8] Bij deze levering vanuit Norg hoort een totale opslagcapaciteit van 6 miljard m3 gas. Immers, hoe meer gas is opgeslagen in de ondergrond, hoe hoger de druk en hoe meer je er in korte tijd uit kunt pompen.
Bij een uitbreiding van de gasopslag is volgens de NAM en het SodM een aardbeving tussen de 3.6 en 4.0 op de schaal van Richter mogelijk. Dat staat in het rapport van het SodM van juli 2017.[9] De NAM noemt deze getallen ook in een bijlage bij de Kamerbrief van 26 april 2019.[10] Ter vergelijking: de zwaarste aardbeving in Groningen tot nu toe was in augustus 2012 bij Huizinge en had een kracht van 3.6 op de schaal van Richter. Een aardbeving van 4.0 is 2,5 keer zo zwaar als die bij Huizinge en er komt 4 keer zoveel energie bij vrij.
Minister Wiebes schrijft hierover: “In lijn met de inschatting van het seismisch risico is de seismische monitoring geïntensiveerd en is er een risicobeheerssysteem functioneel om in geval van escalatie van seismische activiteit vroegtijdig te kunnen ingrijpen.”[11] En de NAM “heeft een communicatieprotocol opgesteld waarin de acties en communicatiestappen worden beschreven nadat een aardbeving wordt geregistreerd,” lezen we in bijlage 4 bij de Kamerbrief van minister Wiebes.[12]
Gasopslag Norg tot 2060
“De huidige opslagvergunning is voor onbepaalde duur verleend,” stelt de NAM en analyseert vervolgens dat naar verwachting “de opslag in bedrijf zal blijven tot circa het jaar 2060.”[13]
Blijkbaar verwacht de NAM dat Nederland tot het jaar 2060 nog gas van Groninger kwaliteit zal gebruiken.
Gasopslag vraagt veel energie
Volgens de NAM vragen de pompen om het gas op te slaan en eruit te halen jaarlijks 500 miljoen kilowattuur (kWh) aan elektriciteit, en de gasbehandelingsinstallatie verbruikt per jaar ongeveer 4 miljoen kuubgas.[14] Ter vergelijking: een gemiddeld huishouden gebruik jaarlijks 3000 kWh, zodat 500 miljoen kWh overeenkomt met het elektriciteitsgebruik van zo´n 170.000 huishoudens.
Hogere druk Norg in het kort
Hoe meer gas opgeslagen wordt in Norg, hoe hoger de druk ondergronds. Geeft dit meer risico? Daarover was onenigheid tussen de NAM en minister Kamp. De minister stelde in 2014 een maximumdruk vast van 327 bar. De NAM liet in juli 2015 aan minister Kamp weten een maximumdruk van 347 bar te willen.[15] Als de minister dat niet toestond, kon volgens de NAM veel minder gas opgeslagen worden of zoals de NAM het omschreef: “leidt dit tot een significante reductie van de mogelijke inzet van de ondergrondse gasopslag.”
De minister van Economische Zaken stemde in augustus 2015 in met de eis van de NAM wat betreft de druk ondergronds. De gemeentebesturen van Noordenveld en Leek tekenden daarop beroep aan tegen het besluit van de minister.[16] Op 31 augustus 2017 deden zij een dringend beroep op de Raad van State om de opslag te beperken tot 5 miljard m3. Volgens burgemeester Klaas Smid van Noordenveld was 7 miljard m3 gasopslag volstrekt onverantwoord en bestond er wel degelijk risico op aardbevingen en schade.[17] [18] Meer gasopslag bij Norg moest ervoor zorgen dat er minder aardbevingen zijn in Groningen. De betreffende gemeentebesturen wezen erop dat dan in hun gemeenten juist een grotere kans bestaat op aardbevingen.
De Raad van State heeft de gemeentebesturen gelijk gegeven.[19] Navraag bij de Raad van State leert dat maximaal 5 miljard m3 gas opgeslagen kan worden bij de druk ondergronds van 327 bar, waarmee de regering in 2014 heeft ingestemd. Bij de hogere druk ondergronds van 347 bar die de regering op verzoek van de NAM in 2015 toestond, gaat het om maximaal 5,9 miljard m3 gas.[20] Minister Kamp stelde op 23 oktober 2017 dat een hogere druk wel verantwoord is, onder verwijzing naar een advies van het SodM dat ”een andere druk voor het compartiment niet tot een andere inschatting van het seismisch risico leidt dan is ingeschat in 2014.”[21] Minister Wiebes gaf op 26 april 2019 aan dat de minimale gemiddelde reservoirdruk niet lager dan 225 bar mag zijn en de maximale gemiddelde reservoirdruk niet hoger dan 347 bar.[22]
Tijdlijn van de vergunningverlening voor de opslag, een technisch overzicht
1997: Start gasopslag Norg.
2004: Wettelijke invoering van het opslagplan in de Mijnbouwwet: het opslagplan gaat uit van een werkvolume van 3 miljard m3 gas, een maximale gemiddelde reservoirdruk van 327 bar voor het gehele gasveld, een gasbehandelingscapaciteit van 50 miljoen m3/dag en een maximale injectiecapaciteit van 34 miljoen m3/dag.
2010: Actualisatie van het opslagplan, geen aanpassingen in het werkvolume of de capaciteit.
2014: Wijziging van het opslagplan met als doel een vergroting van het werkvolume naar 7 miljard m3 gas te bewerkstelligen, een verhoging van de gasbehandelingscapaciteit naar 96 miljoen m3/dag en een verhoging van de injectiecapaciteit naar 51 miljoen m3/dag. Een gemiddelde maximale reservoirdruk van 327 bar en een gemiddelde minimale reservoirdruk van 235 bar voor alle compartimenten werd door de regering voorgeschreven. De uitbreiding van de gasopslag in Norg bestond uit het boren van drie injectie-/productieputten, het plaatsen van een additionele gasinjectiecompressor naast twee bestaande compressoren van elk 39 megawatt, het aanpassen en uitbreiden van de procesfaciliteiten en het installeren van een pijpleiding tussen het Groningen-veld en de gasopslag. Als onderdeel van het uitbreidingsproject heeft de NAM een leiding tussen het Groningen-veld en de gasopslag Norg aangelegd. Reden hiervoor was dat de transportcapaciteit van de bestaande Gasunie-leiding onvoldoende was om de productiecapaciteit van de gasopslag na de uitbreiding af te voeren. De transportcapaciteit van de Gasunie-leiding was ook onvoldoende voor de aanvoer van gas om het volledige beoogde werkvolume na de uitbreiding te injecteren. In 2014 zijn twee putten geboord met als doel de capaciteit van de gasopslag te vergroten van 3 miljard m3 naar 7 miljard m3.
2015: Wijzigingsbesluit met een nadere specificatie van de druk voor compartiment 2. In het wijzigingsbesluit van 6 augustus 2015 is de minimale gemiddelde reservoirdruk voor compartiment 2 gewijzigd van 235 bar naar 225 bar en de maximale gemiddelde reservoirdruk van 327 bar naar 347 bar. Ook is ten aanzien van de injectie van gas bepaald dat de toegepaste maximale injectiedruk op reservoirniveau daarbij een waarde van 360 bar niet mag overschrijden.
2017: De Raad van State vernietigde op 22 maart 2017 het besluit van minister Kamp van 6 augustus 2015 omdat het niet was voorzien van een deugdelijke motivering. Op 7 september 2017 bepaalde de Raad van State dat de regering een nieuw besluit over de gasopslag bij Norg moet nemen.
2018: Het SodM adviseerde snel een besluit te nemen over de uitbreiding van de opslag en stelde: “Zorg dat GasTerra de inzet van de gasopslag Norg optimaliseert om fluctuaties in gasproductie in Groningen te minimaliseren. Laat de voorwaarde dat de gasopslag Norg binnen het gasjaar gevuld moet worden los. Onderzoek samen met de NAM of de gasopslag ook tijdens warme periodes in de winter tussentijds bijgevuld kan worden.”
2019: Minister Wiebes: “Voor de vergroting van de gasopslag van Norg naar een volume van 6 miljard m3 is een verruiming van de limieten op de reservoirdruk nodig. De gemiddelde reservoirdruk mag hierbij in het reservoir niet lager zijn dan 235 bar met uitzondering van compartiment 2 waarvoor de minimale gemiddelde reservoirdruk niet lager dan 225 bar mag zijn. De berekende maximale gemiddelde reservoirdruk mag in het totale reservoir de initiële reservoirdruk van 327 bar niet overschrijden met uitzondering van compartiment 2 waar de maximale gemiddelde reservoirdruk niet hoger mag zijn dan 347 bar. De verruiming van de gasopslag is nodig omdat zo meer productiefluctuaties in het Groningen-gasveld vermeden kunnen worden zodat er in het Groningen-gasveld minder seismisch risico is, volgens het advies van SodM voor het Groningen-gasveld. Ik begrijp de zorg van de regio met betrekking tot de verruiming van de reservoirdruk maar benadruk dat deze verruiming bijdraagt aan het beperken van fluctuaties in het Groningen-gasveld.”
[1] https://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/bureau-energieprojecten/lopende-projecten/gasinfrastructuur/gasopslag-norg/fase-1, 26 april 2019.
[2] NAM, “Ondergrondse Gasopslag Norg seismisch risicobeheerssysteem”:
https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/03%20UGS%20Norg%20seismisch%20risicobeheerssysteem.pdf, 26 april 2019.
[3] https://www.raadvanstate.nl/uitspraken/zoeken-in-uitspraken/tekst-uitspraak.html?id=92360, 7 september 2017.
[4] https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/DOMUS-19087095-v27-Ontwerp-instemmingsbesluit_gasopslag_Norg_webversie.pdf, 26 april 2019.
[5] Email met bijlage van SodM aan Herman Damveld op donderdag 26-10-2017 om 16:56 en vrijdag. 27-10-2017 om 10:47; link rapport: https://drive.google.com/file/d/0B86Nd4s18lrmOTVPeEl6alpmb2M/view?usp=sharing
[6] https://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/bureau-energieprojecten/lopende-projecten/gasinfrastructuur/gasopslag-norg/fase-1, 26 april 2019.
[7] https://www.gasunietransportservices.nl/nieuws/ez-consulteert-marktpartijen-over-andere-benadering-gaswinning, 7 oktober 2015.
[8] NAM “Aanvraag Instemming Opslagplan Ondergrondse Gasopslag Norg”
https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/02%20Opslagplan%20UGS%20Norg%20schoon.pdf, 26 april 2019.
[9] Email met bijlage van SodM aan Herman Damveld op donderdag 26-10-2017 om 16:56 en vrijdag. 27-10-2017 om 10:47; link rapport: https://drive.google.com/file/d/0B86Nd4s18lrmOTVPeEl6alpmb2M/view?usp=sharing
[10] https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/DOMUS-19087095-v27-Ontwerp-instemmingsbesluit_gasopslag_Norg_webversie.pdf, 26 april 2019.
[11] https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/DOMUS-19087095-v27-Ontwerp-instemmingsbesluit_gasopslag_Norg_webversie.pdf, 26 april 2019.
[12] https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/03%20UGS%20Norg%20seismisch%20risicobeheerssysteem.pdf, 26 april 2019.
[13] NAM “Aanvraag Instemming Opslagplan Ondergrondse Gasopslag Norg”
https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/02%20Opslagplan%20UGS%20Norg%20schoon.pdf, 26 april 2019.
[14] NAM “Aanvraag Instemming Opslagplan Ondergrondse Gasopslag Norg”
https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/02%20Opslagplan%20UGS%20Norg%20schoon.pdf, 26 april 2019.
[15] http://www.nlog.nl/resources/NAM%20aanvraag%20wijziging%20opslagplan%20Norg%202015.pdf, juli 2015.
[16] https://www.raadvanstate.nl/pers/persberichten/tekst-persbericht.html?id=1028
22 maart 2017
[17] http://www.dvhn.nl/drenthe/Twijfel-over-grote-haast-met-extra-gasopslag-Langelo-22459457.html, 31 augustus 2017.
[18] https://www.raadvanstate.nl/pers/persagenda.html?date=2017-8-31&year=2017&month=8, 31 augustus 2017.
[19] https://www.raadvanstate.nl/uitspraken/zoeken-in-uitspraken/tekst-uitspraak.html?id=92360, 7 september 2017.
[20] Telefonische informatie afdeling voorlichting Raad van State dd. 8 september 2017, rond 15 uur.
[21] https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-economische-zaken/documenten/kamerstukken/2017/10/23/beantwoording-kamervragen-over-de-drentse-gasopslag-bij-steenbergen, 23 oktober 2017.
[22] https://www.rvo.nl/sites/default/files/2019/04/DOMUS-19087095-v27-Ontwerp-instemmingsbesluit_gasopslag_Norg_webversie.pdf, 26 april 2019.
