De regering maakt in de week van 3 oktober 2017 bekend jodiumpillen per post te zullen verzenden aan 1,2 miljoen huishoudens. Vanaf 9 oktober 2017 krijgen de mensen de pillen thuis, stelde minister Schippers van Volksgezondheid op 1 september jl.: ”Zo heeft de juiste doelgroep de jodiumtabletten altijd en direct bij de hand. Zo is Nederland nog beter voorbereid op een mogelijk kernongeval.” (bron) Het is de bedoeling dat mensen die innemen voordat bij een kernongeval een radioactieve wolk overtrekt. Die pillen helpen niet tegen de rest van de radioactieve cocktail die vrijkomt. Dat de regering pillen uitdeelt, laat zien dat we terdege rekening moeten houden met een ernstig kernongeval. Daar komt bij dat verzekeringsmaatschappijen weigeren de schade te dekken die mensen kunnen oplopen door een ongeluk met een kerncentrale. Blijkbaar vinden deze maatschappijen kernenergie een te groot risico en te onveilig.
Omvangrijker gebied getroffen
In september 2013 deelde minister Kamp van Economische Zaken mee dat Nederland bij kernongevallen dezelfde maatregelen zou nemen als in Duitsland al het geval was. Hij noemde dat harmonisatie, maar het komt erop neer dat door een kernongeval een omvangrijker gebied getroffen kan worden dan eerder aangenomen. Waarom dat zo is, legt de minister niet uit.
Op 2 juli 2014 maakte minister Kamp de plannen concreet. De ring rond een kerncentrale waarvoor maatregelen gelden, wordt ongeveer twee keer zo groot als tot nu toe. Bij een kernongeval met de kerncentrales Borssele, Doel, Tihange of Lingen moet tot op 10 kilometer geëvacueerd worden, waarbij de 5 kilometer het dichtst bij de kerncentrale de voorrang krijgt (blauw in figuur 1). Tot op 20 kilometer moet iedereen jodiumpillen innemen (groen in figuur 1). Kinderen tot 18 jaar en zwangere vrouwen moeten tot op 100 kilometer jodiumpillen slikken (wit in figuur 1). De minister wees erop dat “onder meer Rotterdam, Eindhoven en Den Bosch binnen deze preparatiezone voor de kerncentrales in Borssele en Doel komen te liggen.” Daarom wilde hij een plan voor het ronddelen van de jodiumpillen, en ook meetapparatuur om de bodembesmetting vast te stellen (bron).
Waarom jodiumpillen innemen?
Minister Schippers van Volksgezondheid schreef op 11 maart 2016 het volgende: “Bij een nucleair incident kan een radioactieve wolk vrijkomen waar vaak ook radioactief jodium in zit. Dit type jodium kan zich ophopen in de schildklier. Dat verhoogt de kans op het krijgen van schildklierkanker. Jodiumtabletten bieden hiertegen bescherming. De tabletten bieden geen bescherming tegen andere radioactieve stoffen die bij een incident vrijkomen.”
Is 100 kilometer wel genoeg?
Over het ongeluk met de kerncentrale Tsjernobyl (in de buurt van Kiev in Oekraïne) weten we dat de radioactieve besmetting neerkwam in onder meer Zweden, Nederland, Duitsland, Engeland, Zwitserland, Italië en Turkije. In 36 uur legde de wolk de 1200 kilometer van Tsjernobyl naar Zweden af. Waarom de regering gekozen heeft voor het uitdelen van jodiumpillen tot op 100 kilometer van een kerncentrale, is onbekend.
Cocktail radioactieve stoffen
In een publicatie uit 1987 van de ingenieursvereniging KIVI staat een lijst van 21 radioactieve stoffen die vrijgekomen zijn na het ongeluk met de Tsjernobyl-kerncentrale in 1986. Zo is van de radioactieve stof jodium-131 20%, van cesium-137 13%, van strontium-90 4% en van plutonium-239 3% vrijgekomen (zie tabel 1) (bron). Het ging daarbij niet om vele kilo’s. Een berekening aan de hand van rapporten van het Nucleair Energie Agentschap laat zien dat slechts 50 kilo langdurig gevaarlijke stoffen verspreid werd.7
Sommige stoffen verliezen heel snel hun radioactiviteit, bij andere duurt dat honderdduizenden jaren. Van belang is in dit verband het begrip halfwaardetijd. Dat is de tijd waarin de radioactiviteit gehalveerd wordt. Na tien keer de halfwaardetijd is de radioactiviteit bijna verdwenen. De halfwaardetijd van jodium-131 is acht dagen. Bij cesium-137 en strontium-90 gaat het om dertig jaar, bij plutonium-239 om 24.400 jaar.
Hoe geringer de halfwaardetijd, hoe intensiever de straling in die periode. Daarom legt de regering de nadruk op jodiumpillen. Maar met name door het cesium en strontium is rond Tsjernobyl een gebied met een straal van 30 kilometer voor 300 jaar onbewoonbaar. Gebieden tot op 200 kilometer zijn gedurende enkele generaties onbewoonbaar (zie). Ook dichterbij Nederland, in de Duitse deelstaat Beieren, zijn de gevolgen van Tsjernobyl nu – 31 jaar later – nog merkbaar. De overheidsorganisatie Bundesamt für Strahlenschutz stelde op 26 september 2017 dat sommige soorten paddenstoelen in delen van Beieren nog steeds sterk belast zijn met het radioactieve cesium-137. De langetermijngevolgen komen daarom niet zozeer van jodium als van andere radioactieve stoffen. Jodiumpillen slikken helpt daar niet tegen.
Huis-aan-huis-distributie
Minister Schippers schreef op 21 april 2017 dat een huis-aan-huis-distributie zal plaatsvinden voor de betreffende doelgroepen. In de eerste vijf kilometer rondom de kerncentrales Borssele, Doel en Emsland zijn de jodiumtabletten grotendeels al uitgedeeld. “In een aantal gemeenten in Zeeland en Midden-West-Brabant waar dat nog niet is gebeurd, krijgen mensen tot en met 40 jaar de jodiumtabletten per post thuisgestuurd.” In de ring tot 100 kilometer rondom de kerncentrales krijgen alle gezinnen met kinderen tot 18 jaar jodiumtabletten thuisgestuurd. “In totaal gaat het om ongeveer 1,4 miljoen huishoudens die allemaal in één en dezelfde week de jodiumtabletten thuis ontvangen. (…) De jodiumtabletten zijn na de predistributie verkrijgbaar bij apotheken en drogisterijen. Zwangere vrouwen kunnen daar jodiumtabletten kopen,” schreef Schippers.
Overheid bepaalt tijdstip innemen jodiumpillen
In het Responsplan Nationaal crisisplan stralingsincidenten van minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu van 18 april 2017 staat: “De overheid geeft het tijdstip aan waarop het jodium ingenomen dient te worden. Ook tot enige uren na blootstelling aan radioactief jodium heeft het innemen van een tablet met niet-radioactief jodium nog effect. (…) Deze maatregel voor de lokale bevolking wordt over het algemeen gecombineerd met de maatregel schuilen. Bij de distributie van jodiumtabletten binnen het getroffen gebied ten tijde van een stralingsongeval dient men rekening te houden met de beperkingen door overige maatregelen (zoals wegblokkades en schuilen).” (bron)
Jodiumpillen samen met schuilen
Minister Schultz van Haegen legt uit: “Schuilen is een belangrijke maatregel tegen inhalatie van radioactieve stoffen en blootstelling aan externe straling na een lozing. Afhankelijk van het type gebouw beperkt schuilen de dosis met 50% (dit is een gemiddelde waarde) en de effectiviteit neemt af met het verloop van de tijd. Na een bepaalde tijd is de blootstelling binnenshuis door het binnendringen van de (besmette) buitenlucht niet veel minder dan buitenshuis. Enige tijd nadat een radioactieve wolk is gepasseerd, kan de blootstelling binnenshuis zelfs groter zijn dan buiten. Na het overtrekken van de wolk dienen de ramen en deuren dan ook weer geopend te worden om te voorkomen dat binnen de blootstelling hoger is dan buiten. Verder moet na het overtrekken van de wolk worden nagegaan of verdere beschermende maatregelen nodig zijn.” (bron)
De vraag is dan hoe de bevolking weet dat de radioactieve wolk is overgetrokken. Toen in 1986 de radioactieve wolk van Tsjernobyl via Groningen in Nederland aankwam, was het zonnig weer. Geen vuiltje aan de lucht, leek het. Een radioactieve wolk is niet groen of geel, maar kleurloos en “niet zichtbaar”. (bron)
Veiligheidsregio Groningen over kernongeval
De Veiligheidsregio Groningen, het samenwerkingsverband van de hulpdiensten, geeft de volgende adviezen bij een kernongeval: “Kom je van buiten, doe je kleding dan in een aparte vuilniszak (de gevaarlijke stoffen zijn mogelijk in je kleren getrokken). Spoel jezelf daarna goed af. Laat andere mensen en huisdieren zich ook eerst afspoelen wanneer zij van buiten komen. Raak hen tot ze zijn afgespoeld niet aan. Drink geen kraanwater of regenwater (ook hier kunnen gevaarlijke stoffen in terecht zijn gekomen). Bedek alle etenswaren om te voorkomen dat er stof op komt. Schil fruit en groente voor het eten of maak het goed schoon. Haal geen bladgroenten en fruit uit de tuin.”(bron/bron)
Kernenergie een onverzekerbaar risico
Verzekeringsmaatschappijen weigeren de schade te dekken die mensen kunnen oplopen door een ongeluk met een kerncentrale. Blijkbaar vinden ze kernenergie een te groot risico en te onveilig. Wie de kleine lettertjes van de schadeverzekering bestudeert, komt ook een paragraaf tegen over schade die niet gedekt wordt. Behalve oorlog wordt ook schade “veroorzaakt door of samenhangend met atoomkernreacties” niet gedekt. Deze uitsluiting is niet toevallig. Er is namelijk een afspraak tussen de verzekeringsmaatschappijen dat zij niemand individueel zullen verzekeren tegen de risico’s van kernenergie.
Om schade door kernenergie vergoed te krijgen moet je je wenden tot de eigenaren van de kerninstallaties. Maar bij grote ongelukken zal men daar bot vangen. De exploitanten van kerninstallaties hoeven zich maar beperkt te verzekeren tegen de schade die anderen ervan ondervinden. Dat is geregeld in internationale verdragen.
Op 31 augustus 2012 werd het maximale door de exploitant te vergoeden bedrag verhoogd van 750 miljoen euro naar 1,2 miljard euro. (bron/bron) Dit bedrag is sindsdien van kracht, schreef minister Schultz van Haegen op 14 september 2017: “Het bedrag van 1,2 miljard euro is gebaseerd op de dekkingsmogelijkheden die een aantal verzekeraars (verenigd in de Atoompool) tezamen als maximale dekking kunnen bieden.” Bij een hogere schade dragen de EU-landen 143 miljoen euro bij. Daarnaast geldt in Nederland nog een Staatsgarantie van 2,3 miljard euro. Minister Schulz hierover: “Het bedrag van de staatsgarantie zal op termijn worden verhoogd naar 3,2 miljard euro. De wetgeving daartoe is reeds in 2008 in het Staatsblad verschenen, maar nog niet in werking getreden.” (link)
Ter vergelijking. De schade van het ongeluk in Tsjernobyl in 1986 is zeker 300 miljard dollar (210 miljard euro, afhankelijk van de gebruikte wisselkoers). Het Japanse ministerie van Handel schatte in 2016 de schade door het ongeluk met de kerncentrales in Fukushima op 20.000 miljard yen (168 miljard euro). (bron) Een ongeluk met een nieuw te bouwen kerncentrale in Nederland waarbij een tiende vrijkomt van de radioactieve stoffen die bij het ongeluk in Tsjernobyl zijn geloosd, gaf volgens de Nederlandse regering een schade van 17 tot 30 miljard gulden (7,2 tot 13,6 miljard euro). Hieruit volgt dat een groot deel van de schade niet gedekt is.
Tabel 1
Kernreactoren hadden nooit gebouwd moeten worden. Het kernafval dat niemand hebben wil hoopt zich alsmaar op. Tsjernobyl laat zien dat de ontsnapte radio-actieve deeltjes een groot gebied voor honderden tot duizenden generaties onleefbaar maakt. Er wordt duidelijk niet makkelijk afscheid van oude kerncentrales genomen. De kennisinstelling WISE wijst op de kleinere incidenten zoals de lekkages. We zijn toch niet verplicht om te wachten op de grote klap om wakker te worden. De grote klap is al meermaals uitgedeeld.