Is er in Canada een kooldioxide-lek?
CCS, het afvangen en opslaan van kooldioxide, lijkt volgens sommigen de manier om de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer te verminderen, zonder af te hoeven zien van fossiele brandstoffen. Maar de techniek heeft het niet gemakkelijk.
Volgens Paul Luttikhuis op zijn weblog in NRC vandaag, zijn er serieus vragen over de mogelijke Co2 lekken in Canada.Een van de zaken waar tegenstanders van Co2 opslag voor waarschuwen.
Er zijn principiële bezwaren tegen het hele idee van opslag (het vermindert niet de uitstoot, maar pakt alleen de symptomen aan). Het is een relatief dure techniek (je hebt ongeveer een extra kolencentrale aan energie nodig om de CO2 in de grond te stoppen). Het gaat nog decennia duren voordat het op grote schaal kan worden toegepast. En het idee stuit op bezwaren van de lokale bevolking, die liever niet op een kunstmatige gasbel leeft.
Overheden proberen de bevolking gerust te stellen, maar dat lukt niet altijd. En het bericht (hier, hier en hier verhalen in Canadese kranten) dat er mogelijk kooldioxide lekt uit een grote opslag (inmiddels 16 miljoen ton) in Canada zal dat er niet gemakkelijker op maken.
Het gaat om een CCS project dat al in 2000 werd gestart bij het grote Weyburn-olieveld in het midden van Canada, niet ver van de Amerikaanse grens. De eerste injecties vonden plaats in 2004. Een jaar later meldde een grondeigenaar in het gebied dat er schuimend gas uit de waterpoelen opborrelde, later versnelde de algenvorming en er verscheen een blauw-groene filmlaag op het wateroppervlak. Ook werden dode dieren in de buurt van het water gevonden.
Cenovus, het grote energieconcern dat verantwoordelijk is voor de injecties, zegt dat de CO2-opslag daarvoor niet verantwoordelijk kan zijn. Vooraf is uiterst zorgvuldig gekeken naar de risico’s en het spul zit onder 1400 meter stevige rotsformaties. Een onderzoek dat de grondeigenaar heeft laten doen komt tot een andere conclusie: de CO2-concentratie in de grond is opvallend hoog en de samenstelling van het kooldioxide lijkt verdacht veel op die van het door Cenovus geïnjecteerde gas.
Jan Brouwer van TNO, onderzoeker van het CATO-2 project, sluit niet uit dat er CO2 lekt. Hij heeft de rapporten gelezen en zegt dat er meer onderzoek nodig is om uitsluitsel te geven. Hij wijst er wel nadrukkelijk op dat de situatie in Canada niet vergelijkbaar is met mogelijke CO2-opslag in Noord-Nederland.
Er is niet in de eerste plaats gezocht naar de beste plek voor CO2-opslag. Doel van het Canadese project was namelijk de oliewinning. Om de druk op de olie te vergroten, zodat die gemakkelijker gewonnen kan worden, hadden ze een gas nodig. Vervolgens is gekeken of het betaalbaar was om daarvoor CO2 te kopen en te injecteren. Dat bleek rendabel, mede omdat de injectie van CO2 ook deel uitmaakt van klimaatbeleid.
Volgens Brouwer is er een groot verschil tussen het opslaan van CO2 in gasvelden, zoals Nederland wil, en in olievelden. Van olievelden is lang niet zeker dat ze gasdicht zijn. Waarschijnlijk heeft in de Weyburn-olievelden ook gas gezeten. Die kon er kennelijk ooit uit ontsnappen. De velden in Nederland moeten wel gasdicht zijn, anders zou er helemaal geen gas zijn.
Is het veilig, CO2 opslag onder de grond? Opnieuw redenen om dit ten zeerste te betwijfelen.
Carbon capture and storage.
Een werkgroep in de gemeente Barendrecht voerde een zorgvuldige en gedegen procedure over opslag van kooldioxide onder haar grondgebied. Het resultaat is bekend.
Na de terechte afwijzing volgt de poging tot toestemming voor andere locaties. Het is van het grootste belang dat de betrokken lokale overheden op hun hoede zijn voor de risico’s die de aan hun verantwoordelijkheid toevertrouwde ingezetenen zullen gaan lopen.
De voorlichting die door de CO2 uitstotende bedrijven wordt geleverd is, zo niet bedrieglijk, dan zeker onvolledig.
Vele instanties op zakelijk en wetenschappelijk gebied houden zich bezig met onderzoek naar alle achtergronden die bij de ondergrondse opslag spelen. Dit houdt echter zeker niet in dat de resultaten daarvan bemoedigend zijn. De bruikbaarheid van grootschalige toepassing blijft uiterst onzeker en de grote risico’s kunnen niet worden weersproken.
Ingewijden bevestigen dat de extractie van CO2 uit rookgassen veel energie vergt. Maar als daarna wordt gesproken over “lege gasvelden” lijkt de conclusie voor de hand te liggen: Daar kunnen we het kwijt. Ieder echter, die even doordenkt, zal concluderen dat “leeg” in de absolute betekenis, niet mogelijk kan zijn. De formatie bestaat uit een poreuze zandsteen, waarvan het poriëngedeelte niet meer is dan enkele procenten van het totale volume. Bestuurders zouden moeten weigeren over deze problematiek te beslissen zolang ze nog geen gesteentemonster in handen hebben gehad. Het gas is er inderdaad uit, maar de plaats daarvan is ingenomen door formatiewater. Door de grote diepte (2500m of meer) moet men door de hydrostatica rekening houden met een druk van tenminste 300atm. Omdat de CO2 bij injectie in de formatie dit water moet verdringen is een zeer grote overdruk nodig en zal dit proces veel extra energie en dus ook kooldioxide uitstoot vergen. Het lijkt nuttig om bij alle plannen een CO2-balans te voegen!
Een uiterst belangrijk punt in de besluitvorming is de veiligheid. Het blijkt voor veel mensen die met geologie te maken krijgen een groot probleem te zijn om zicht te verschaffen op de verhouding in de tijdmetingen. Als in proeven blijkt dat zich na twintig jaar nog geen lekkages hebben voorgedaan, wil dat niets zeggen over de periode van duizenden jaren die nog moeten volgen.
Een probleem met geologische processen is dat door de tijdsfactor er geen laboratoriummodellen van kunnen worden opgezet. Veronderstellingen zijn daarom altijd een belangrijke pijler geweest onder het geologisch denken. Wetenschappelijk onderzoek heeft risico niet kunnen uitsluiten. Vanwege de onomkeerbaarheid van het proces is een experiment ontoelaatbaar. Kooldioxide vormt met water een zwak zuur en heeft voor de reactie met base-achtige gesteenten veel tijd nodig. Geologie heeft die tijd en de chemische processen gaan gewoon door. Interessant is dat er wetenschappers zijn die het kooldioxide probleem te lijf willen gaan door het mineraal olivijn vermalen over grote oppervlakken uit te strooien. Dit maalsel zou kooldioxide chemisch kunnen afvangen. Daar gaat men er kennelijk wel van uit dat kooldioxide niet inert is. Als men nu weet dat olivijn een belangrijk bestanddeel is van basalt en andere basische en ultrabasische gesteenten, zal men zich bewust zijn van de afbraakrisico’s waarmee volgende generaties worden opgezadeld.
Onze verantwoordelijkheid stopt niet na enige tijd. Ook als over de geologisch gesproken zeer korte periode van 2000 jaar de bodem verzuurt, dragen wij nog steeds een zware schuld.
Er is nu al sprake van enige bodemdaling boven de producerende reservoirgesteenten. Het is moeilijk te controleren in welke mate dit een beschadiging van de formatiestructuur heeft veroorzaakt, maar gesteentelagen bewegen alleen maar ten opzichte van elkaar als er sprake is van scheurvorming. De veilige afdichting wordt hierdoor twijfelachtig. Voorstanders die zich beroepen op de dichte opsluiting van het oorspronkelijke aardgasvoorkomen tonen zich gevaarlijk oppervlakkig.
De fase waarin de besluitvorming over de bouw van de kolencentrales in de Eemshaven zich nu bevindt, geeft een indicatie over hoe de CCS ook in de toekomst zal worden gebruikt. De belofte over de opslag kan worden gebruikt als achtergrond voor het nemen van beslissingen over een proces dat niet meer past in deze tijd. Het lijkt erop dat belanghebbenden de CCSbijdrage graag willen uitvergroten om fossiele reserves te kunnen blijven benutten.
Het wordt bovendien gehanteerd als argument om werkelijk duurzame maatregelen (CSP met goede infrastructuur voor electriciteitstransport!) uit te stellen.
@Hans. Een uitstekende bijdrage. Inderdaad is gedegen geologische kennis de “missing link”.
Voor meer info: Zie mijn Vkblog ALLES OVER CO2-OPSLAG.
@ Hanneke Veen
1) Het is wel zo netjes om een bronvermelding te doen als je een artikel nagenoeg in z’n geheel overneemt. Ik vind het te weinig als je dat doet in de vorm zoals hieronder.
Citaat:
Volgens Paul Luttikhuis op zijn weblog in NRC vandaag, zijn er serieus vragen over de mogelijke Co2 lekken in Canada.Een van de zaken waar tegenstanders van Co2 opslag voor waarschuwen.
Einde citaat
2) Begrijpend lezen is blijkbaar niet voor iedereen weggelegd. Brouwer (TNO) maakt toch zeer duidelijke kanttekeningen. De situatie(s) van Weyburn-Canada en Noord Nederland zijn niet te vergelijken.
Citaten:
-Hij wijst er wel nadrukkelijk op dat de situatie in Canada niet vergelijkbaar is met mogelijke CO2-opslag in Noord-Nederland.
-Er is niet in de eerste plaats gezocht naar de beste plek voor CO2-opslag. Doel van het Canadese project was namelijk de oliewinning.
-Volgens Brouwer is er een groot verschil tussen het opslaan van CO2 in gasvelden, zoals Nederland wil, en in olievelden. Van olievelden is lang niet zeker dat ze gasdicht zijn. Waarschijnlijk heeft in de Weyburn-olievelden ook gas gezeten. Die kon er kennelijk ooit uit ontsnappen. De velden in Nederland moeten wel gasdicht zijn, anders zou er helemaal geen gas zijn.
Lees ook het artikel in Trouw d.d. 20 januari 2011
http://www.trouw.nl/groen/nieuws/article3386557.ece/Twisten_over_een_CO2-lek_.html
waarin ondermeer het volgende te lezen is:
Citaat:
Malcolm Wilson leidt het Instituut van energie en milieu van de universiteit van Saskatchewan, en is nauw betrokken bij het wel en wee van het Weyburn-veld. Hij mailt vanuit zijn kantoor in Regina dat de actie van het boerenechtpaar Kerr ’geldgedreven is’. Ze zouden uit zijn op schadevergoeding, aldus Wilson, een gerespecteerd klimaatwetenschapper en lid van het IPCC, de klimaatcommissie van de Verenigde Naties.
Het adviesbureau Ecojustice heeft de klacht van de Kerrs en de uitkomst van het door hen in gang gezette onderzoek omarmd en gebruikt om herrie te maken, denkt Wilson. „Dat doen Ecojustice en verwante milieugroepen wel vaker”, stelt hij in zijn mail. „Ze hebben een eigen agenda en staan onder meer bekend om hun voortdurende aanvallen op de oliewinning uit de teerzanden in de provincie Alberta. Maar ze hebben wat Weyburn betreft niets in handen. Het is armzalige wetenschap, met verkeerde interpretaties gebaseerd op een beperkt aantal gegevens.”
Einde citaat
Op vergelijkbare wijze als nu bij het Weyburn veld, werd in het verleden over de “lekkage” van het Noorse Sleipner veld gerapporteerd en werd het in de pers breed uitgemeten. Toen het allemaal toch niet zo bleek te zijn hield de pers zich stil en is er niet of nauwelijks gecorrigeerd. Het gevolg is dat de “Sleipner-lekkage” nog steeds, ten onrechte wordt aangehaald.
M. vr. gr.
Geert Staats
@ Geert Staats,
Op een aantal plaatsen zijn bijzonder verdachte omstandigheden rond ondergrondse opslag van CO2. Inderdaad in dat Noorse olieveld en nu in Canada. (Ik meen me ook iets uit Noord-Afrika te herinneren, maar daar kom ik even niet op)
Voordat de CO2 in Noorwegen en in Canada de grond in ging waren daar wetenschappers, geleerden en lokale Shell’s en Gasunies die allemaal zeiden “Nee hoor, het is allemaal veilig, ga maar rustig slapen”.
Als er na 10 jaar al verdachte dingen gebeuren, dan moet dat gewoon goed onderzocht worden. Die CO2 moet voor eeuwig de grond in, het moet aardbevingen en ander natuurgeweld weerstaan, en eeuwenlang kunnen er chemische processen zijn die de zoutlaag aantastten.
Je komt met het argument “De situatie in Canada is niet vergelijkbaar met Noord Nederland, want wij hebben een ander soort veld”. Dat is wellicht zo. Maar de wetenschappers, geleerden, Shells en Gasunies in Canada zeiden ook dat het veilig was. Waarom zouden wij onze Shells en Gasunies wel vertrouwen? Zijn die ook heel anders dan hun concullega’s in Canada?
Zo’n beetje alle voorstanders van CO2-opslag in Noord-Nederland hebben rechtstreeks financieel en economisch belang bij die opslag. Ze verdienen er gewoon een hoop geld aan. Dat alleen is al een bewijs dat hun zogenaamde ‘deskundigen’ niet volledig objectief naar de situatie zullen kijken.
De hele discussie of het nou wel of niet veilig is is daarmee onzin. Mensen die zeggen dat het veilig is worden betaald door de kolen/energie/gas branche. Mensen die zeggen dat het onveilig is lopen op geitenwollen sokken. Over 500 jaar weten we of het veilig bleek te zijn.
Veel interessanter is de discussie over de noodzaak. Die is er namelijk niet. We bouwen kolencentrales om energie te kunnen exporteren. Zelf hebben we het namelijk niet nodig. Essent, Nuon en die andere boefjes verdienen daar een hoop geld aan, en de bevolking van Groningen zit op de stront.
En dat terwijl allerlei onderzoek uitwijst dat we zonder al te veel moeite rond 2050 voor 95% op duurzame energie kunnen zitten. Maar duurzame energie is vaak decentraal geregeld. En dat is lastig voor de Gasunie, Shell en Maxime Verhagen.
Leef en woon al 15jaar bij gasopslag Grijpskerk Laagfreqentgeluid en trillingen 24uur per dag maken mij ziek. VROM,SODM,RIVM en Ned.lucht en ruimtevaart proberen sinds 2006 de veroorzaker te vinden. Elke nacht en dag word ik mijn huis uitgejaagd .De veroorzaker is de gaslokatie Grijpskerk maar dat moet eerst bewezen worden anders gebeurt er niets Dit staat ook omwonenden van co2opslag te wachten
gas zit in gesteente in de aarde en daar kun je geen co2 in opslagen want dat lekt en wat dan ,dan moet je een oplossing zien te vinden en die zijn niet voorhanden ,en dat kun we onze kinderen niet voor laten opdraaien waarvan acte.