Gas winnen via fracken heeft een negatieve klank gekregen door de onverantwoorde manier waarop het in de Verenigde Staten is gebeurd. Daar ging het weliswaar om schaliegas. De NAM is echter van plan om in Nederland het fracken bij de kleine gasvelden voort te zetten, nadat het daar al zo’n 200 keer is toegepast. Hierbij is het net als in de Verenigde Staten de vraag of we vanwege geldelijk gewin chemische stoffen mogen of willen achterlaten in de ondergrond.
Kleine Nederlandse gasvelden
De aardgaswinning uit de kleine velden in Nederland daalt met 4% per jaar en komt zonder extra maatregelen uit op 10 miljard kubieke meter (m3) in 2030. Een van die maatregelen is fracken. Daarmee kan de winning uit deze velden op een niveau van 20 miljard m3 blijven. De term fracken bestaat al heel lang, maar was tot een paar jaar geleden onbekend in Nederland.
Gas en putten
Gas wordt gewonnen via zogeheten putten. Bij een put denkt men al snel aan een putdeksel voor afvalwater. Bij de gaswinning heeft het woord put een andere betekenis. Hier gaat het om drie lagen buizen tot diep in de grond om contact met de omgeving te voorkomen.
Aardbevingen en vervuiling door fracken
Vanaf 2010 kwamen er berichten uit de Verenigde Staten en Canada over negatieve gevolgen van fracken bij de winning van schaliegas en schalie-olie. Schaliegas zit in harde bodemlagen en is daarom veel moeilijker te winnen dan gas uit het veel zachtere zandsteen waarin het gas van het Groningen-veld zich bevindt.
Fracken maakt onder meer gebruik van chemicaliën en die blijven gedeeltelijk in de ondergrond achter. In de Verenigde Staten en Canada werd bekend dat door het fracken aardgas in het drinkwater terechtkwam. Daarnaast veroorzaakte fracken daar aardbevingen. In de Verenigde Staten moet het fracken bij vrijwel elk schaliegasveld jaarlijks worden herhaald. Ook komt het voor dat per put zo’n 100 fracks nodig zijn om toegang te krijgen tot het schaliegas. Per schaliegasveld zijn meerdere putten nodig omdat de winning per put binnen een paar jaar sterkt terugloopt. Jaarlijks zijn daarom in de Verenigde Staten zo’n 7000 nieuwe putten nodig om de winning op peil te houden. Stel dat per put niet 100 maar 50 fracks nodig zijn, dan betekent dat 350.000 fracks per jaar. Daar komt nog bij dat per frack 10 keer zoveel vloeistoffen worden gebruikt als bij een frack in de Nederlandse kleine gasvelden.
Fracken Saaksum, Hardenberg en misschien Blijham
Fracken en schaliegas kregen door de berichtgeving uit de Verenigde Staten een negatieve lading. Plannen voor schaliegaswinning in Nederland stuitten daarom op weerstand. Hetzelfde geldt voor plannen om te fracken in bestaande kleine Nederlandse aardgasvelden, nu bekend is geworden dat de NAM deze techniek wil toepassen bij Saaksum, Hardenberg en eventueel bij Blijham. Volgens het onderzoeksinstituut TNO, is dit nodig om de gaswinning rendabel te maken.
Bij het geplande fracken bij Saaksum gebeurt dit vanuit de bestaande put. Er zijn geen nieuwe putten nodig. Bij Blijham voert de NAM een boring uit. Aan de hand van de resultaten van deze boring zal de NAM bepalen of daar voldoende aardgas zit. Dan kan ook bepaald worden of fracken nodig is.
Schaliegas
In Nederland zit ook schaliegas diep ondergronds. Over de winning daarvan is in de media recentelijk veel aandacht geweest, met name voor de negatieve gevolgen hiervan voor het milieu. Volgens TNO is zonder fracken “gaswinning uit schalie-gesteente niet mogelijk”.
Minister Kamp van Economische Zaken heeft mede door de publieke druk op 10 juli 2015 besloten de winning van schaliegas de komende vijf jaar niet toe te staan. Ook worden bestaande vergunningen voor de opsporing van schaliegas niet verlengd. Onder meer Vitens, het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland dat 5,5 miljoen klanten bedient in 7 provincies, vindt dit goed nieuws. Daarom gaan we hier niet verder in op de gevolgen van schaliegas. Naast schaliegas kent men elders ook schalie-olie, maar schalie-olie is in Nederland niet aan de orde. In het vervolg hebben we het daarom uitsluitend over aardgas uit al bekende velden.
200 keer fracken aardgas
Fracken is de afgelopen 50 jaar zo’n 200 keer toegepast in Nederland. Volgens Energie Beheer Nederland (EBN), een dochteronderneming van het ministerie van Economische Zaken, ging het tussen 1995 en 2012 om 93 keer. In 53 van die 93 keer was dit volgens EBN succesvol. Tussen 2012 en 2014 heeft de NAM de fracking-techniek zeven keer toegepast om de gaswinning op bestaande locaties te verbeteren of op gang te brengen: in Blijam, Kollumerpomp, Kiel-Windeweer, Lauwerzijl, Krabburen, Warfstermolen en nogmaals in Kollumerpomp. De planning is om dit fracken vaker te doen. EBN kent 32 velden waar het gas niet gemakkelijk gewonnen kan worden, omdat de doorlatendheid van het gesteente waar gas in zit niet goed genoeg is (dit heet ´tight gas´). Daar is het gesteente te hard en is fracken nodig. Ook is fracken een mogelijkheid bij de kleine gasvelden die voor meer dan de helft leeg zijn: het gaat dan om 90% van de 282 kleine velden waar in 2014 gas werd gewonnen.
Fracken met (chemische) vloeistoffen
Fracken houdt volgens de NAM in dat onder hoge druk een mengsel van 90% water, 8% kleine keramische korrels en 2% chemische vloeistoffen in het gasveld worden gespoten. De korrels heten keramisch omdat het gaat om een techniek waarbij door verhitting materiaal wordt gevormd uit verschillende bestanddelen.
Een frack bevat 50 – 150 ton keramische korrels, 100 – 400 m3 water en 2 – 8 m3 chemicaliën. Per gasveld gebeurt dit één keer gedurende maximaal één dag , met als doel dat er een scheur in het gasveld ontstaat waaruit vervolgens een jaar of tien gas kan worden gewonnen. De keramische korrels blijven als opvulmiddel in het gesteente achter om de scheur open te houden, zodat het gas beter en sneller naar de boorput kan stromen. De gebruikte chemicaliën zijn volgens de NAM nodig om wrijving te verminderen, bacteriegroei te voorkomen en corrosie (roest) tegen te gaan.
Stoffen in de ondergrond
De NAM houdt bij wat er gebeurt met de geïnjecteerde stoffen. Van de vloeistof, met inbegrip van de chemische stoffen, komt twee-derde vrij snel na het begin van de gaswinning weer naar boven. Deze stoffen worden gescheiden van het aardgas. Een-derde blijft in de ondergrond op 3 kilometer diepte. Boven het aardgas zit een dikke laag zout met enkele uitstulpingen die zoutkoepels heten. Daar dringen de chemisch stoffen niet doorheen. De enige manier waarop die stoffen weer naar de aardoppervlakte kunnen komen is via de bestaande buizen voor de gaswinning. Volgens de NAM zijn er geen incidenten geweest waarbij chemische stoffen aan de aardoppervlakte zijn gekomen. Dat toont het belang van de zoutlaag aan. Zonder deze zoutlaag is er een andere situatie, maar die valt buiten het bestek van dit artikel.
Ethische kwestie
Graag wijzen we op een principiële ethische kwestie over fracken en het gebruik van chemische stoffen in de ondergrond. Het gaat dan om de vraag of we willen toestaan dat de NAM stoffen in de ondergrond brengt die er van nature niet in voorkomen. Ook al gaat het volgens de NAM om geringe hoeveelheden, dat er chemische stoffen achterblijven kunnen we beschouwen als een vorm van verontreiniging. En dat roept de vraag op: als we fracken toestaan, waarom zouden we dan de opslag van het broeikasgas CO2 in lege gasvelden of van het gevaarlijke radioactieve afval in zoutkoepels wel mogen verbieden?
Zoals het onderzoeksinstituut TNO schrijft, gebeurt fracken bij de Nederlandse kleine gasvelden om de gaswinning rendabel te maken. Dat houdt tevens in dat geld belangrijker is dan chemicaliën achterlaten in de ondergrond. Maar is dat verantwoord? En tenslotte is het de vraag wat er met de chemicaliën gebeurt die bij het fracken naar boven komen. Waar worden die opgeslagen en hoe veilig is dat?
Schade?
Fracken bij kleine gasvelden kan een niet-voelbare aardbeving veroorzaken; of daarbij schade kan optreden hangt af van de bodemgesteldheid, stelde de geoloog Peter van de Gaag op 15 juni 2015 tijdens een door verontruste bewoners georganiseerde lezing in Ezinge.
Er zijn ons geen gegevens bekend over aardbevingen en schade in Nederland kort na het fracken, noch over lekkages waarbij aardgas in het drinkwater kwam of chemische stoffen zijn vrijgekomen. Indien die er wel zijn, horen we dat graag.
Credits foto: Simon Fraser University cc.
In Duitsland is bij tight gas fracken al eens eea misgegaan -> frackwater in grondwater bij Solingen.
http://arendvancampen.blogspot.ch/2013/09/fracking-risks-and-social-environmental.html
Ik schreef een artikel over fracking op mijn blog.
Het gaat over een ethische kijk erop.
Muchas gracias. ?Como puedo iniciar sesion?